8 Φεβρουαρίου 2010

Περί Κανονικοποίησης της τέχνης, μέρος πρώτο

43 αιώνες συγγραφής έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα σύμφωνα με τους αρχαιολόγους (διάστημα που ίσως επιμηκυνθεί περαιτέρω από μελλοντικές ανασκαφές). Τα βιβλία που έχουν γραφτεί, αμέτρητα. Οι συγγραφείς, ακόμη και οι πιο αξιόλογοι αυτών, δεκάδες χιλιάδες. Πόσοι αξίζουν να διαβαστούν; Πόσοι συγκροτούν τον πυρήνα της ανάγνωσης;

26, απαντά ο Χάρολντ Μπλουμ.

Όλοι βιάστηκαν να απορρίψουν τη θέση του αμερικανού καθηγητή το 1994 όταν κυκλοφόρησε το εμβληματικό του έργο Ο Δυτικός Κανόνας, τα βιβλία και τα σχολεία των εποχών, το οποίο υπερασπιζόταν με θρησκευτική ευλάβεια και αυστηρότητα την απόλαυση της ανάγνωσης. Ακόμη και σήμερα, η απόρριψη της σχετικότητας στην τέχνη θεωρείται από κάποιους απαράδεκτη. Για να το θέσω πιο απλά, ειδικά τώρα και στα χρόνια που έρχονται, η επικράτηση της ημιμάθειας και του μεγάλου όγκου "πληροφορίας" σε αντίθεση με την αξιολόγηση και την εμβάθυνση (σε όλα τα πεδία), δημιουργούν κλίμα χαλαρότητας και παρακμής, που οδηγούν στην απαξίωση της τέχνης. Πιστεύω ότι ο κίνδυνος αυτός είναι υπαρκτός όσο δεν υπάρχει σοβαρή θεωρητική καθοδήγηση (ειδικά στη μουσική) και αναδεικνύει την σημασία που (θα έπρεπε να) έχει η υποχρεωτική εκπαίδευση.

Ξέρω πολύ καλά ότι οι άνθρωποι απεχθάνονται όσο τίποτα να τους λένε τι να κάνουν, άρα και τι θα διαβάσουν, τι δίσκο θα ακούσουν και ποια ταινία να δουν στον κινηματογράφο. Αυταρέσκονται στα "αγαπημένα" τους και την περιστασιακή σχέση τους με την τέχνη, σε μία άνευ όρων αποθέωση του υποκειμενισμού (και του τυχαίου), ενώ το να εμπιστευτούν μία κριτική φαντάζει σε πολλούς κάτι το εντελώς περιττό, στα όρια της προσβολής. Εγώ κοιτάω τα αστεράκια των χρηστών στο imdb σου λέει -στην καλύτερη.

Κι όμως υπάρχει αντικειμενικότητα στον αισθητηριακό κόσμο της τέχνης, κι όμως υπάρχουν έργα που Κανονικοποιούν τα υπόλοιπα χαράζοντας το κέντρο του Κανόνα, κι όμως κάποιοι είναι πιο ειδικοί από μας και μπορούν να μας καθοδηγήσουν και κυρίως, μην το ξεχνάτε, η ζωή είναι πολύ μικρή για να διαβάζουμε καλά βιβλία -πρέπει να διαβάζουμε μόνο τα καλύτερα.

Δεν θα μπω στη διαδικασία να απαριθμήσω επιχειρήματα υπέρ και κατά του Κανόνα (ούτε του συγκεκριμένου ούτε άλλων παρόμοιων), μιας και έχουν γίνει και τα δύο δεκάδες φορές με αμφίβολα αποτελέσματα. Ούτε θα προσπαθήσω να τον ακυρώσω προτείνοντας βιβλία που θα έπρεπε να συμπεριληφθούν στο κέντρο του (γιατί στο παράρτημα υπάρχει ένας κατάλογος 798 βιβλίων χωρισμένων σε 4 εποχές: θεοκρατική, αριστοκρατική, δημοκρατική και χαοτική), πειρασμός στον οποίο υπέπεσαν σχεδόν όλοι οι πολέμιοί του (φανταστείτε ότι ο "αγαπημένος" μου συγγραφέας δεν βρίσκεται ανάμεσα στους 26).

Θα υπερασπιστώ το πάθος της ανάγνωσης του Μπλουμ και την ανάγκη να ξαναδιαβαστούν οι μεγάλοι συγγραφείς. Η τέχνη δεν σε κάνει καλύτερο, σε αναγκάζει όμως να ανακαλύψεις τον εαυτό σου.


  1. Σαίξπηρ [το Κέντρο του Κανόνα]
  2. Δάντης (Η Θεία Κωμωδία)
  3. Τσόσερ (Ιστορίες του Κάντερμπερι)
  4. Θερβάντες (Δον Κιχότης)
  5. Μοντέν (Δοκίμια)
  6. Μολιέρος (Μισάνθρωπος)
  7. Μίλτον (Χαμένος Παράδεισος)
  8. Δρ. Σάμιουελ Τζόνσον [ο κριτικός του Κανόνα]
  9. Γκέτε (Φάουστ)
  10. Γουέρντσγουορθ (Ο Γερο-Ζητιάνος του Κάμπερλανττ, Το Ερειπωμένο Καλύβι, Μιχαήλ κ.α.)
  11. Τζέιν Όστεν (Πειθώ)
  12. Γουόλτ Γουίτμαν (Τραγούδι του Εαυτού μου κ.α.)
  13. Έμιλυ Ντίκινσον (Ποιητικά Άπαντα)
  14. Ντίκενς (Ζοφερός Οίκος)
  15. Τζώρτζ Έλιοτ (Μίντλμαρτς)
  16. Τολστόι (Χατζή-Μουράτ)
  17. Ίψεν (Πέερ Γκιντ)
  18. Φρόιντ (Η Ερμηνεία των Ονείρων κ.α.)
  19. Προύστ (Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο)
  20. Τζέημς Τζόις (Οδυσσέας, Η Αγρύπνια του Φίνεγκαν)
  21. Βιρτζίνια Γούλφ (Ορλάντο)
  22. Κάφκα (Δίκη, Πύργος)
  23. Μπόρχες (Το Άλεφ κ.α.)
  24. Νερούδα (Κάντο Χενεράλ)
  25. Φερνάντο Πεσσόα (Το Βιβλίο της Ανησυχίας κ.α.)
  26. Μπέκετ (Περιμένοντας τον Γκοντό κ.α.)

"Τα κίνητρα για την ανάγνωση και τη γραφή μπορεί να είναι πολλά και ποικίλα, και πολλές φορές δεν είναι γνωστά ούτε στους πιο ενσυνείδητους αναγνώστες ή συγγραφείς. Ίσως το έσχατο κίνητρο για τον μεταφορικό λόγο να είναι η επιθυμία να είσαι διαφορετικός, να είσαι κάπου αλλού. Στην άποψη αυτή ακολουθώ τον Νίτσε, ο οποίος μας προειδοποιούσε πως μπορούμε να μιλήσουμε μόνο για εκείνο που έχει πεθάνει μέσα μας, επομένως πάντα υπάρχει ένα είδος περιφρόνησης στην πράξη της ομιλίας. Ο Άμλετ συμφωνεί με τον Νίτσε, και μάλιστα ίσως να ήθελαν να επεκτείνουν την περιφρόνηση και στην πράξη της γραφής. Όπως δεν διαβάζουμε για να ανοίξουμε τα βάθη της καρδιάς μας, έτσι δεν υπάρχει περιφρόνηση στην πράξη της ανάγνωσης. Οι διάφορες παραδόσεις του πολιτισμού μας λένε πως ο ελεύθερος και μοναχικός εαυτός γράφει προκειμένου να υπερβεί το αναπόφευκτο τέλος του θανάτου. Θα έλεγα ότι ο εαυτός, αναζητώντας τη μοναξιά και την ελευθερία του, διαβάζει μ' έναν στόχο μονάχα: να μπορέσει να συναντήσει τη μεγαλοσύνη."

Bloom Harold, Ο Δυτικός Κανόνας, Τα βιβλία και τα σχολεία των εποχών
Επιμελητής: Αρμάος Δημήτρης, Μετάφραση: Ταβαρτζόγλου Κατερίνα 
Εκδόσεις: Gutenberg


11 σχόλια:

  1. πω πω αγχώθηκα τώρα!
    τώρα πάντως καταπιάνομαι με τον "ΗΛΙΘΙΟ"...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. "η ζωή είναι πολύ μικρή για να διαβάζουμε καλά βιβλία -πρέπει να διαβάζουμε μόνο τα καλύτερα"

    το παραπάνω τσιτάτο μου είχε κάψει εντελώς το μυαλό όταν το είχα πρωτοακούσει. προφανώς ισχύει.

    αλλά: υπάρχει και η άλλη άποψη που λέει οτι πιο χρήσιμο είναι να ακολουθούμε το σήμερα. οτι δλδ είναι πιο σημαντικό να συλλάβουμε το πνεύμα και την αλήθεια της εποχής μας, κι από εκεί να βρούμε το δρόμο προς τα πάνω, από το κοιτάμε πίσω.

    θα μου πεις, δεν γίνεται να κάνουμε και τα δυο; μάλλον όχι. είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις τα καλύτερα βιβλία/ταινίες/μουσικές της εποχής μας, σε σύγκριση με αυτά των παλαιοτέρων χρόνων, στα οποία έχει ήδη πέσει ξεσκαρτάρισμα, έχει χωνευτεί η ουσία τους και έχει προκύψει ένα απόσταγμα, από το να κολυμπάς στον σημερινό ωκεανό της πληροφορίας. οπότε αναγκαστικά τρως πολλή σαβούρα πριν βρεις κάτι στέρεο για να πιαστείς. και πάλι ζεις με την αμφιβολία, αφού αυτό το στέρεο δεν έχει βαφτιστεί στην κολυμπήθρα των σημαντικών πραγμάτων από κάποια αυθεντία, οπότε ποντάρεις μόνο στη διαίσθηση και το ένστικτό σου. άστα να πάνε δλδ.

    οπότε; συμπέρασμα κανένα. το κείμενό σου το δίαβασα από την πρώτη στιγμή που το πόσταρες και μου πήρε 3 μέρες για να διατυπώσω την παραπάνω ασυναρτησία. πάντως υπήρξε αφορμή για να γυρίσω πίσω στη δισκοσυλλογή μου και να ακούσω ξανά nina simone & james brown & otis redding & marvin gaye. και να βρω στέρεα πράγματα για να πιαστώ. so, this must count for something. υποθέτω. :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. spiral, νομίζω πως για μένα η ουσία της παρελθοντολαγνίας μου (που θα λεγε και ο winton) πηγάζει απο το οτι η μεγάλη τέχνη μιλάει για την ανθρώπινη φύση, και αυτή επι της ουσίας έχει μείνει αναλλοίωτη τις τελευταίες χιλιάδες (τουλάχιστον) χρόνια.

    Πάντως η αλήθεια είναι πως άλλη η αμεσότητα κάτι σύγχρονου και άλλη η δυναμική του. Καλό ξεσκαρτάρισμα :)

    Παρεμπιπτόντως, λίστα χωρίς Ντοστογιέβσκη δεν είναι λίστα. Κι ας μην τους έχω διαβάσει όλους τους άλλους!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. εννοείται οτι έχεις 100% δίκαιο, αν και έχω μια μικρή ένσταση όσον αφορά τη "μεγάλη" τέχνη. αλλά ναι, αν στόχος είναι να κοιτάξεις προς τα μέσα και προς τα πάνω, υπάρχουν δοκιμασμένοι τρόποι για να το κάνεις, υπάρχουν "δάσκαλοι".

    εν τω μεταξύ, το ξεσκαρτάρισμα είναι μια πολύ επικίνδυνη υπόθεση. πέρυσι, από την αρχή της χρονιάς ξεκίνησα ένα πείραμα: δοκίμασα να παρακολουθήσω όσο τον δυνατόν περισσότερο τη σύγχρονη μουσική. έτσι άκουσα συστηματικά (δλδ τουλάχιστον 3 φορές και με πλήρη προσήλωση) γύρω στις 300 κυκλοφορίες από όλα τα είδη μουσικής (τα πάντα όμως), παρακολουθώντας bloggers των οποίων το γούστο εμπιστεύομαι. δηλαδή δεν πήγα στα τυφλά, είχα και κάποιους να με κατευθύνουν. αποτέλεσμα; όλα πλέον στο κεφάλι μου είναι χυλός, και τώρα προσπαθώ να ακονίσω πάλι το αισθητήριό μου, το οποίο έχει αμβλυνθεί εντελώς. πακέτο...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. αν και γνωρίζω οτι γενίκευσα επικίνδυνα στο προηγούμενο σχόλιο, για χάριν της κουβέντας, ποιά είναι η ένστασή σου;

    εγω το βασικότερο πρόβλημα που έχω με το ξεσκαρτάρισμα είναι οτι ακούω πολλά πράγματα που δεν είναι κακά, δεν είναι ούτε καλά, είναι απολύτως και εντελώς μέτρια. Και αυτό είναι το χειρότερο είδος γιατί (ειδικά αν τα έχει προτείνει κάποιος που εμπιστεύεσαι) σπαταλάς χρόνο σε ακροάσεις για να βεβαιωθείς οτι είναι μέτριο. Στις χειρότερες περιπτώσεις δε, πείθεις τον εαυτό σου οτι σου αρέσει. Και συνειδητοποιείς το λάθος όταν 1-2 μήνες μετά το έχεις εντελώς ξεχασμένο. Story of my life :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Σημεία των καιρών γκριν!

    Επειδή η ανάγνωση για μένα είναι ιερό πράγμα (αλλά και γιατί απαιτεί πολλαπλάσιο χρόνο και ακόμη περισσότερη προσήλωση), στα βιβλία είμαι πολύ πιο αυστηρός από οτιδήποτε. Άσε που -σόρρυ κιόλας- έχω την εντύπωση πως όλα τα μεγάλα βιβλία έχουν γραφτεί για το ανθρώπινο είδος. Άντε, το 99,99999999% τις εκατό.

    Τον Ντοστογιέφσκι τον αναφέρει πολλές φορές αν και δεν είναι στην πρώτη διαλογή (προσωπικά ο λόγος ίσως που διαβάζω βιβλία, αλλά ούτε εγώ θα τον έβαζα στον θρόνο). Ο Σαίξπηρ είναι ο μέγιστος, συμφωνώ (αν και ο πιο *σημαντικός* ήταν μάλλον ο Όμηρος και η παράδοση της Βίβλου, αλλά αυτή είναι μια άλλη συζήτηση). Από τους 26 έχω διαβάσει έργα των 16, συνεχίζω πιστά πλέον.

    Θα ακολουθήσουν κι άλλα ποστ, για άλλους τομείς.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. συμφωνώ πάντως για το ότι τα βιβλία απαιτούν πολύ χρόνο και ως εκ τούτου πρέπει να τα διαλέγουμε πολύ πιο προσεκτικά από τις ταινίες και εννοείται από τη μουσική.

    btw αν και θεωρώ οτι διαβάζω περισσότερο απο τον μέσο Έλληνα (εύκολο, αφού δεν διαβάζει καθόλου βέβαια) έχω διαβάσει ελάχιστους απ' τους 26 - αν και στην πλειοψηφία τους είναι στα προσεχή!

    ωστόσο το "βαρύ" project είναι το Ulysses και το Finnegans Wake που λόγω κολλήματος θέλω να τα παλέψω απ' το πρωτότυπο (το Finnegans νομίζω είναι αμετάφραστο και ίσως αδύνατο να μεταφραστεί - παρ' όλα αυτά η λέξη "αγρύπνια" για τη μετάφραση του "wake" δεν είναι άσχημη). Ξέρω οτι κατά 90% θα φάω τα μούτρα μου, αλλά γι' αυτό τα λένε κολλήματα!

    Για την ώρα την καταβρίσκω με το V. :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. η ένστασή μου ήταν κυρίως για τη χρήση του όρου "μεγάλη τέχνη", δεν ξέρω αν υπάρχει τέτοιο πράγμα, αλλά εντάξει, μεγάλη κουβέντα.

    το finnegan's wake βασικά δεν μεταφράζεται γιατί είναι ολόκληρο μια γλωσσική άσκηση, οπότε δεν έχει κανένα νόημα μια μετάφραση νομίζω. αν έχεις υπομονή, δοκίμασε την τύχη σου εδώ:

    http://www.trentu.ca/faculty/jjoyce/

    (εγώ το είχα δοκιμάσει το 2001, αφού διάβασα τους αγριεμένους ανάπηρους του ρόμπινς. τα παράτησα στην τέταρτη σελίδα...)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Καινούργιο Tractatus Logico-Philosophicus με βρήκε δηλαδή, έτσι;

    Θα βάλω τα δυνατά μου μόλις τελειώσω αυτά που έχω τώρα μισοτελειωμένα και έπειτα θα ξαναρχίσω τα 15-20 καλύτερα του Σαιξπηρ που έχω καιρό να ξαναδιαβάσω.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Έλα ρε έχεις διαβάσει Βιτγκενστάιν; Παλεύεται ή ουτε καν; :p

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Ε, ναι, φιλοσοφία πάνω απ' όλα, χρόνια πολλά απολαυστικά να διαβάζεις κείμενα, σκέψεις... Ο Βιτγκενστάιν θέλει πραγματικά πολλή προσπάθεια, με γονάτισε το βιβλίο. Χρειάζεται ίσως και κάποιο συνοδευτικό κείμενο.

    Θα κάνω ποστ για βιβλία φιλοσοφίας σύντομα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή